Sessiz İstila, Büyük Fırtına

Büyük olaylar çoğu kez küçük şeyler ile başlar. Don ve kuraklığın vurduğu Karadeniz bahçelerinde sessiz ve yavaşça ilerleyen kahverengi kokarcaların fındık dallarına ulaşmaları ilk bakışta önemsiz gibiydi. Bu istilanın önce fındık üreticilerinin çuvallarını boşaltacağını, boş çuvalların İstanbul’dan Roma’ya, Londra’dan Şili’ye kadar uzanan bir ekonomi-politik muharebeyi başlatacağını kimse bilmiyordu.

Ferrero’nun Endişeli Bakışları

Fındık rekoltesinin düşeceği haberi Ordu’nun bahçelerinden Sakarya’nın ovalarına kadar dalga dalga yayıldı ve Ferrero yöneticilerine kadar hızla ulaştı. Dünyanın en büyük fındık alıcısı olan Ferrero yöneticilerinin kaşları, dünyanın en büyük fındık üreticisi olan Türkiye’den gelen bu haberi duyunca çatılmıştı. Tedirgin bakışları yavaşça 2024 yılında Rekabet Kurulu tarafından başlatılan soruşturmada verdikleri taahhütlerin yer aldığı klasöre takıldı. Bu taahhütler sayesinde Rekabet Kurulu soruşturmasından ceza almadan kurtulmuşlardı. Geçmişin müjdesi şimdi bir yük gibiydi. Fındık alım miktarına ve fiyatına ilişkin uymaları gereken önemli sözler vermişlerdi. Eylül – Aralık döneminde 45 bin ton fındık alacak ve bu alımlarında TMO tarafından ilan edilen fiyatların altına düşmeyeceklerdi. Ama şimdi rekolte düşmüş ve fiyatlar da neredeyse iki katına yakın artış göstermişti. Durum ciddiydi. Kapalı kapılar ardında acil kodlu toplantılar yapıldı.

Financial Times Aracılığıyla İlk Kurşun

Ertesi gün hava aydınlanınca İngiliz Financial Times gazetesi okurları espressolarını içerken şu satıları okuyorlardı: “Ferrero, Türkiye’nin fındık kralları için yeni Godot hâline geliyor. Herkes oyun peşinde”. Fındık Savaşı’nın ilk kurşunu oldukça edebi tarzda sıkılmıştı. Haberin detaylarında Ferrero kurmaylarının verdiği mesajlar da oldukça çetindi, hatta bunlara zehir zemberek demek mübalağa olmazdı: Türk tüccarları fındık namına ellerine geçirdikleri her şeyi alıyor ve  Ferrero’nun alım için gelmesini bekliyorlardı. Ama çok beklerlerdi. Ferrero, Rekabet Kurulu kararının yarattığı stratejik avantajın düşen rekolte ile kendine karşı bir silah olarak kullanılmasına izin vermeyecekti. Artık Türk üreticiler vazgeçilmez olmadıklarını anlayacaklardı. Ferrero alım için ayak direyecekti. Uzun vadeli stoklarına güveniyordu. Dahası da vardı: Şili’de Maule’den Los Lagos’a kadar uzanan geniş fındık bahçelerine gözleri pırıldayarak bakıyor, baktıkça Türk fındığının tahtını salladığı günlerin hayalini kuruyor, bu tehdidi açıkça dile getirmekten de çekinmiyordu. Ferrero, yumrukları sıkılmış halde İtalya’dan Karadeniz kıyılarına bakıyordu.

Ankara’daki Sakin Cephe

Ankara’nın batısında, Sakarya Meydan Muharebesi anıtına 73 km uzaklıkta Bilkent’teki Rekabet Kurumu Merkez Binasında -adet olduğu üzere- ışıklar sabaha kadar hiç sönmemişti. Financial Times üzerinden verilen mesajlar yüzlerde ancak müstehzi bir tebessüme yol açmıştı.

Fındık piyasasında yeni değillerdi. Geçmişte onlarca önaraştırma yürütmüş, etkinlik sağlayacağı argümanına güvenerek Ferrero’nun Oltan Gıda’yı satın almasına izin vermiş; fındık sektöründeki sorunları etraflıca ele alan sektör araştırması bile yapmışlardı. Soruşturma açmak zaruri olunca; para cezasına gerek görmeden bizzat Ferrero’nun sunduğu taahhütleri kabul etmişlerdi. Ferrero, ürettiği çikolatalar için en kaliteli fındığa erişmeye devam edecek ancak sahip olduğu alıcı gücünü kötüye kullanmadığından ve fındık üreticisine zarar vermediğinden emin olacaktı. Başlangıçta herkes mutluydu. Ancak fiyatın arttığı ilk sezonda verilen mesajlar kışın çetin geçeceğini göstermişti.

Taahhütlerde İnce Ayar

Stratejik ve taktik hamleler dikkatlice tasarlandı. Öncelikle yapılması gerekenler vardı: Madem rekolte düşmüş ve pazar gerçekleri değişmişti, taahhütlerde geçici bir revizyon yapmak hakkaniyete aykırı olmazdı. Bu gerekçe ile Kurul, 2025 yılı Eylül – Aralık döneminde 45 bin ton olan alım yükümlülüğünü 30 bin tona düşürdü.

“Hammadde Deposu Müstemleke Memleket” İtirazı

Ancak Rekabet Kurulu kurmayları bu adımın bir geri durma, kavgadan kaçma anlamına gelmediğinden emin olmak istiyordu. O nedenle yapılan açıklamada süreli para cezası silahını açıkça işaret edilmişti: Ferrero tarafından verilen taahhütlere uyulmaması halinde, uyulmayan her gün için Kurul nispi para cezası kesmekten çekinmeyecekti. Niyet açıktı: Ferrero’nun, on yıllardır en kaliteli fındıkları aldığı bu topraklara “hammadde deposu müstemleke memleket” muamelesi yapmasına izin vermeyeceğim diyordu. Satır aralarında ise, yıllardır en büyük alıcı olarak istediği fiyattan fındık alan Ferrero’nun verdiği taahhüdün henüz mürekkebi kurumadan taahhütlere uymayacağının sinyalini vermesi Rekabet Kurulu açısından kabul edilebilir değildir mesajını veriyordu.

Çetin Bir Kışın Ayak Sesleri

2025 yılı kış aylarına girerken fındık savaşında taraflar saflarını tahkim etmekle meşguller. Rekabet Kurulu, arkasında dünyanın en kaliteli fındıklarını üreten üreticiler, elinde Ferrero tarafından verilen taahhüt metni ile sakin ve emin şekilde bekliyor. Ferrero ise fiyatların artmasına öfkeli, alım gücünü  Şili’ye kaydırıp orayı ihya ederim diyor. Kışın sadece fındık üreticisi için çetin geçmeyeceği belli.

Bir Bölüşüm Meselesinin Derinliği Bu gerilim aslında yalnızca 2024–2025 sezonunun hikâyesi değil; küresel gıda piyasalarında kimin değer yarattığı, kimin değer kaybettiği üzerine daha geniş bir sorunun parçası ve bir bölüşüm meselesi. Bir yanda dünyadaki en büyük fındık alıcısı, diğer yanda Karadeniz’in dik yamaçlarında, yaşlı ağaçlarla ve verimsiz tarım yöntemleri ile üretim yapan Türk çiftçisi, öte tarafta Türk fındığına rakip olsun diye ihya edilen Şili, Azerbaycan, Amerikan üretim sahaları.  Kazanan Türk fındık üreticisi mi, aracılar mı, küresel dev mi, yoksa yabancı üreticiler mi olacak? Bu derinlikli ekonomi-politik meselede sorumluluğu tek başına sırtlanan Rekabet Kurumu’nun adımlarını takip etmeye devam edeceğiz.